Spór z organem podatkowym – cz. II

Obowiązujący w Polsce system podatkowy jest oparty na zasadzie samoobliczenia i obliczenia płatniczego, dokonywanego przez podatnika (płatnika) a jeśli się to okaże nie wystarczające to w ostateczności przez organy podatkowe. Polega ona na tym, że podatnik sam ocenia swoją sytuację podatkową i wyciąga określone wnioski odnośnie konieczności zapłacenia podatku, a także gromadzi określoną dokumentację, która: po pierwsze pomaga podatnikowi ocenić jego sytuację podatkową, po drugie stanowi wsparcie merytoryczne w przypadku zaistnienia sporu.

Organ podatkowy jest z kolei uprawniony do kontroli prawidłowości wykonywania obowiązków nałożonych przez prawo i ewentualnie do korygowania w drodze decyzji wysokości zobowiązania podatkowego zadeklarowanego przez podatnika lub ustalenia tego zobowiązania, jeśli podatnik nie ujawnił dochodu bądź nie ustalił podatku. Warto zwrócić uwagę, że kontroli podlega nie tylko efekt, czyli kwota podatku należnego, ale także prawidłowość procesu prowadzącego do jego ustalenia tzn. czy ujawnionemu zdarzeniu gospodarczemu nadano właściwą kwalifikację prawno- podatkową.

Przepisy prawa podatkowego zakładają domniemanie prawdziwości zadeklarowanego podatku.

Jeżeli przepisy prawa podatkowego nakładają na podatnika obowiązek złożenia deklaracji, a zobowiązanie podatkowe powstaje w momencie zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa wiąże powstanie zobowiązania podatkowego, podatek wykazany w deklaracji jest podatkiem do zapłaty. Wyjątkiem jest sytuacja, w której w postępowaniu podatkowym organ podatkowy stwierdzi, że podatnik, mimo ciążącego na nim obowiązku, nie zapłacił w całości lub w części podatku, nie złożył deklaracji albo że wysokość zobowiązania podatkowego jest inna niż wykazana w deklaracji, albo powstałego zobowiązania nie wykazano. Wtedy organ podatkowy wydaje decyzję, w której określa wysokość zobowiązania podatkowego.

Jeżeli natomiast w postępowaniu podatkowym organ podatkowy stwierdzi, że w złożonej deklaracji wykazano nieprawidłową kwotę zwrotu podatku lub kwotę podatku naliczonego przeniesionego do rozliczenia lub kwotę nadwyżki podatku naliczonego nad należnym w rozumieniu przepisów o podatku od towarów i usług do odliczenia w następnych okresach rozliczeniowych, w deklaracji nie wykazano tych kwot albo podatnik nie złożył deklaracji, mimo ciążącego na nim obowiązku, organ podatkowy wydaje decyzję, w której określa prawidłową wysokość zwrotu podatku lub nadwyżki podatku naliczonego nad należnym do odliczenia w następnych okresach rozliczeniowych.

Spór podatkowy podatnika z organem podatkowym wyznaczają uregulowania zawarte w ustawach: Ordynacja podatkowa oraz (w zakresie kontroli celno-skarbowej) w ustawie o Krajowej Administracji Sądowe.

Ordynacja podatkowa (o.p.), nie odbiegająca w swojej treści o podobnych tego typu ustawach, stosowanych w innych krajach demokratycznych, określa m.in. uprawnienia i obowiązki organów podatkowych i podatników w postępowaniu podatkowym, kontroli podatkowej i czynnościach sprawdzających (art.1 pkt 3 o.p.). Są to trzy zasadnicze fazy postępowania Opiera się na obowiązku zebrania przez organ podatkowy całego materiału dowodowego niezbędnego do rozstrzygnięcia sprawy (art.122 i 187 o.p.) i respektuje konstytucyjną zasadę, że obowiązek podatkowy musi wynikać z ustawy (art.84 Konstytucji RP)

Co bardzo istotne dla podatnika, ordynacja podatkowa zawiera szereg norm gwarancyjnych dla stron postępowania (np. art. 121, art.123-125 oraz 127-129 o.p.) a także wspomnianą zasadę domniemania prawdziwości deklaracji podatkowej oraz regułę mówiącą o nakazie rozstrzygania wszelkich wątpliwości na korzyść podatnika. Przepisy ordynacji podatkowej stwarzają również możliwość realizacji, formułowanego często w piśmiennictwie postulatu, że nie można nakładać podatku mimo braku podstaw faktycznych tylko dlatego, że nie wszystkie okoliczności zostały ustalone w toku postępowania podatkowego
Podatnik posiada obowiązki związane z obliczaniem podatku, ale dokonując samoobliczenia podatku, pomimo wprowadzenia przepisami Ordynacji i innych ustaw domniemania wysokości podatku, wynikającego z rzetelnej i prawidłowej deklaracji lub innego dokumentu jak np. księga podatkowa, nie ma pewności, czy wykazana przez niego kwota podatku nie zostanie zakwestionowana przez organ.

Stan niepewności u podatnika kończy się z upływem terminu przedawnienia podatkowego (5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku). Do tego czasu organ podatkowy w ramach czynności sprawdzających lub kontroli. podatkowej jest uprawniony do weryfikowania stanu faktycznego w zakresie niezbędnym do stwierdzenia czy podatnik właściwie wywiązuje się z nałożonych na niego obowiązków. Organ podatkowy może zatem w tym czasie zakwestionować kwotę podatku zadeklarowaną przez podatnika.

Czynności sprawdzające mają przede wszystkim na celu weryfikację danych przedstawianych przez podatnika w dokumentacji podatkowej przesyłanej do organu podatkowego. Polegają one na sprawdzaniu terminowości składania deklaracji i wpłacania podatków. Organy podatkowe są jednak przede wszystkim zainteresowane weryfikacją poniesionych przez podatnika wydatków i uzyskanych przychodów (dochodów) opodatkowanych lub przychodów (dochodów) nieopodatkowanych – w zakresie niezbędnym do ujawnienia podstawy opodatkowania z tytułu przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych;

W praktyce czynności sprawdzające polegają na wysyłaniu przez organ podatkowy pism do podatnika z prośbą o odpowiedzi na zadane pytania i dostarczenie określonych, żądanych przez organ podatkowy dokumentów.

Jeżeli udzielone wyjaśnienia i dokumentacja przedstawiona przez podatnika w odpowiedzi na wezwanie organu podatkowego nie będzie wystarczająco przekonująca, organ podatku postanowi o wszczęciu kontroli podatkowej (lub kontroli celno-skarbowej). Kontrola podatkowa w praktyce ma o ma o wiele szerszy zakres, jest o wiele bardziej sformalizowana od czynności sprawdzających i kończy się protokołem kontroli lub (w kontroli celno-skarbowej – wynikami kontroli). Podatnik ma możliwość zastosowania się do protokołu lub wyników kontroli, może też złożyć zastrzeżenia do protokołu kontroli bądź do wyników kontroli. W przypadku składania zastrzeżeń trzeba to jednak robić w sposób bardzo umiejętny mając na uwadze fakt, że właściwe postępowanie podatkowe jest zazwyczaj w takiej sytuacji dopiero przed podatnikiem.

W razie niezastosowania się rekomendacji zawartych w protokole bądź w wynikach kontroli dochodzi do wszczęcia przez organ podatkowy właściwego postepowania podatkowego, które jest następstwem ujawnienia w ramach czynności sprawdzających lub kontrolnych okoliczności, które takie wszczęcie uzasadniają i są sformułowane w przepisach.

Właściwe jurysdykcyjne postępowanie podatkowe rozpoczyna się od chwili wszczęcia postępowania przez organy podatkowe i jest prowadzone przez naczelnika właściwego Urzędu Skarbowego. Może ono zakończyć się decyzja podatkową, którą zostanie określone lub ustalone podatnikowi zobowiązanie, ewentualnie decyzja umarzającą postępowanie podatkowe.

Zgodnie z zasadą dwuinstancyjności postępowania od decyzji wydanej przez organ I instancji, stronie przysługuje prawo wniesienia odwołania do Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w terminie 14 dni od doręczenia podatnikowi decyzji.

W postępowaniu odwoławczym obowiązują co do zasady te same reguły co w postępowaniu przed organem pierwszej instancji z zachowaniem pewnych cech szczególnych. Postępowanie w drugiej instancji, kończy się decyzją w której organ odwoławczy może: utrzymać w mocy decyzję organu pierwszej instancji umorzyć postępowanie odwoławcze- jeśli odwołanie zostanie cofnięte lub uchylić decyzję organu pierwszej instancji: a) w całości lub w części – i w tym zakresie orzec co do istoty sprawy lub uchylając tę decyzję – umarzyć postępowanie w sprawie, b) w całości i przekazać sprawę do rozpatrzenia właściwemu organowi pierwszej instancji, jeżeli decyzja ta została wydana z naruszeniem przepisów o właściwości,

Organ odwoławczy może też uchylić w całości decyzję organu pierwszej instancji i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia przez ten organ, jeżeli rozstrzygnięcie sprawy wymaga uprzedniego przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości lub w znacznej części. Przekazując sprawę, organ odwoławczy wskazuje okoliczności faktyczne, które należy zbadać przy ponownym rozpatrzeniu sprawy. (gdy organ I instancji nie przeprowadził postępowania wyjaśniającego lub przeprowadził nie w całości lub z rażącym naruszeniem norm prawa procesowego)).

W razie niezgody na treść decyzji wydanej w drugiej instancji przez Dyrektora Izby Skarbowej Podatnik może złożyć skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego („WSA”) w terminie 30 dni od doręczenia podatnikowi decyzji. Terminowe i prawidłowe wniesienie skargi do WSA rozpoczyna sądowy etap sporu pomiędzy podatnikiem i organem podatkowym, który ma również charakter dwuinstancyjny, ponieważ od wyroku wydanego przez WSA służy podatnikowi skarga kasacyjna do Naczelnego Sądu Administracyjnego.