„Przeciąganie liny” pomiędzy FC Barceloną a Bayernem Monachium w sprawie Roberta Lewandowskiego trwa. Z udostępnianych do publicznej wiadomości informacji wynika, że Barcelona chciałaby pozyskać naszego zawodnika płacąc Bayernowi odstępne, którego wysokość, jak podawano, wyniosłaby 32 miliony euro. Podawana przez media kwota wbrew nie jest jednak „odstępnym” a ceną oferowaną za naszego zawodnika. Kontrakt Lewandowskiego z Bayernem nie zawiera bowiem klauzuli regulującej „odstępne”, co jest warunkiem koniecznym do wykorzystania tej konstrukcji prawnej.
Instytucja odstępnego, o której tu mowa to kwalifikowana postać uregulowanego przepisami kodeksu cywilnego umownego prawa odstąpienia od umowy, znajdująca odzwierciedlenie na gruncie prawa sportowego. „Odstępne” wyraża się w kwocie wypłacanej klubowi odstępującemu przez klub nabywający zawodnika, w przypadku zamiaru wcześniejszego rozwiązania przez zawodnika kontraktu z klubem odstępującym. W przypadku, gdy w kontrakcie strony ustaliły kwotę odstępnego, ulega on rozwiązaniu w trybie natychmiastowym, w przypadku jej zapłacenia klubowi odstępującemu. W takim przypadku, klubowi odstępującemu nie przysługuje ekwiwalent za wyszkolenie zawodnika.
„Odstępne” jest postanowieniem umowy o charakterze rzeczywistym (realnym), dochodzi do niego jedynie wtedy, gdy nastąpi przekazanie sumy pieniężnej – sumy odstępnego . Oświadczenie o odstąpieniu będzie skuteczne tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego. Wydanie sumy odstępnego może nastąpić wcześniej, najpóźniej jednak przy złożeniu oświadczenia o odstąpieniu od umowy. W przypadku, gdy takie oświadczenie zostało dokonane bez zapłaty odstępnego, będzie ono bezskuteczne. Można wtedy ponowić złożenie takiego oświadczenia, w którym jednocześnie zostanie zapłacona suma odstępnego, o ile nie upłynął termin na wykonanie prawa odstąpienia od umowy.
Specyfika uwarunkowań sportowych powoduje, że pewne cechy instytucji odstąpienia uregulowanej w kodeksie cywilnym nie mogą zostać zastosowane. W „sportowej” wersji instytucji odstąpienia oświadczenie o odstąpieniu od umowy wywiera skutki na przyszłość („ex nunc”) nie zaś jak ma to miejsce w „wersji kodeksowej” gdzie co do zasady skutek jest taki, jakby nie została ona zawarta („ex tunc”).
Odstąpienie od umowy, które wywierałoby skutek ex tunc, w przypadku umów o profesjonalne uprawianie piłki nożnej byłoby bardzo kłopotliwe. Skutkiem tego rodzaju odstąpienia byłaby konieczność zwrócenia sobie przez strony wszystkiego, co świadczyły. Jednocześnie pojawiłaby się potrzeba wypłacenia drugiej stronie odpowiedniego wynagrodzenia za świadczone usługi czy za korzystanie z rzeczy. Co prawda można w jakimś stopniu rozliczenie kwestii związanych ze świadczeniem przez zawodnika na rzecz klubu sportowego usług sportowych. Można też wycenić określone świadczenia niepieniężne świadczonych przez klub sportowy na rzecz zawodnika czy też określić wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy udostępnionych zawodnikowi przez klub sportowy. Nie jest jednak możliwe anulowanie z tego względu wyników rywalizacji sportowej. Jeżeli bowiem uznać, że dochodzi do odstąpienia od umowy o profesjonalne uprawianie piłki nożnej ze skutkiem ex tunc, to zawodnik, który reprezentował klub sportowy w zawodach sportowych, nie był uprawniony do gry w takich zawodach. Co za tym idzie, wynik zawodów, meczu powinien zostać anulowany co jest sprzeczne z istotą współzawodnictwa sportowego.
Odstąpienie od umowy o profesjonalne uprawianie piłki nożnej, o ile będzie dopuszczalne, z uwagi na specyfikę sportu oraz charakteru świadczeń stron w ramach tej umowy, powinno zatem wywierać skutek. na przyszłość. Wynika to również z natury stosunku zobowiązaniowego pomiędzy klubem sportowym a zawodnikiem. Dlatego też należy przyjąć, że świadczenia stron umowy o profesjonalne uprawianie piłki nożnej mają charakter podzielny, co umożliwi odstąpienie od umowy na zasadzie ex nunc. W tej sytuacji postanowienia umowy są wiążące dla stron w zakresie oceny jej wykonania w zakresie, które nastąpiło przed datą odstąpienia od umowy. Strony mogą również określić w umowie przyczyny, w przypadku których zaistnienia odstąpienie od umowy będzie możliwe.
Umowne prawo odstąpienia jest skutecznie zastrzeżone jedynie w przypadku, gdy określa termin (czyli zdarzenie przyszłe i pewne określone datą bądź okresem), w którym może zostać ono wykonane. W sytuacji, gdy taki termin nie zostanie określony przez strony, postanowienie takie będzie nieważne. Nie jest możliwe wyłączenie przez strony umowy oznaczenia terminu do odstąpienia od umowy. Tak określony termin jest terminem zawitym (nieprzekraczalnym i niemożliwym do przywrócenia) do wykonania uprawnienia polegającego na odstąpieniu od umowy. Z przepisów prawa nie wynika jednak, że musi być to termin krótszy niż termin wykonania samej umowy. Nie jest możliwe odstąpienie od umowy, która została wykonana.
Celem odstępnego jest wzmocnienie osłabionej zastrzeżonym w umowie prawem odstąpienia więzi pomiędzy stronami takiej umowy. Strona, na której rzecz zostało zastrzeżone odstępne, musi liczyć się z określonym wydatkiem. Druga strona umowy otrzymuje natomiast odstępne, które ma służyć pokryciu ewentualnych kosztów związanych z niedojściem umowy do skutku lub jej niewykonaniem. Teoretycznie według doktryny, wysokość zastrzeżonej sumy odstępnego nie powinna być rażąco wygórowana. Jak wskazuje się w orzecznictwie, jej ustalenie nie powinno być nakierowane jedynie na maksymalizację zysku, ponieważ nie taka jest funkcja odstępnego.
Jak powszechnie wiadomo praktyka rynku transferowego jest zgoła odmienna W wielu umowach (Modrić, Sergio Busquets) kwoty odstępnego są określane w sposób rażąco wygórowany nawet w porównaniu np. do wynagrodzenia osiąganego przez zawodnika w ramach umowy czy też potencjalnej kwoty (opłaty) transferowej. Wtedy istnienie tej klauzuli jest iluzoryczne ponieważ w praktyce nie jest możliwe skorzystanie z niej.
Choć określenie w umowie odstępnego jest dopuszczalne z uwagi na obowiązującą zasadę swobody umów, o tyle jej wysokość w konkretnym przypadku może być również oceniana w świetle klauzul generalnych, tj. zasad współżycia społecznego i dobrych obyczajów. W doktrynie przyjmuje się nawet, że wygórowana suma odstępnego w porównaniu do wartości świadczeń stron umowy może być uznana jako sprzeczna z naturą zobowiązania. Odstępne zastrzegane jest najczęściej na rzecz zawodnika – w przypadku, gdy zawodnik będzie chciał związać się umową z innym klubem sportowym, a jest związany taką umową z dotychczasowym klubem sportowym. Klub sportowy zainteresowany pozyskaniem zawodnika, poprzez zapłatę opłaty transferowej (w wysokości kwoty odstępnego), mógłby zawrzeć umowę o profesjonalne uprawianie piłki nożnej z takim zawodnikiem. Chociaż w doktrynie prezentowany jest pogląd, zgodnie z którym przyznanie uprawnienia do odstąpienia od umowy za zapłatą odstępnego można uzależnić od warunku to istnieją również opinie że jest to stanowisko nieprawidłowe mówiące że jeżeli odstępne stanowi kwalifikowaną formę umownego prawa odstąpienia od umowy, to do tej instytucji należy odpowiednio stosować przepisy dotyczące umownego prawa odstąpienia i zastrzeżenie w umowie odstępnego powinno być opatrzone terminem, w którym może zostać wykonane.
Biorąc powyższe pod uwagę należy pamiętać, że „odstępne” nawet w kwalifikowanej formie używane w branży sportowej, jest sformalizowane instytucją prawną, której zastosowanie wymaga spełnienia określonych warunków. Podstawą, od której należy zacząć analizę jest jednak realne istnienie takiej klauzuli w umowie pomiędzy zawodnikiem a klubem.
