Czy podatnicy powinni zacząć się martwić?

Instytucja czynnego żalu jest konstrukcją od dawna wpisaną w polskie prawo karne oraz karne skarbowe. Czynny żal – w zakresie odnoszącym się do drugiej z wymienionych gałęzi prawa – został uregulowany w art. 16 kodeksu karnego skarbowego („KKS”).

Instytucja czynnego żalu zakłada wyłączenie karalności czynu zabronionego, jeśli sprawca zawiadomi o jego popełnieniu organ powołany do ścigania i ujawni istotne okoliczności tego czynu.

Czynny żal nie odniesie skutków m.in. wobec osób, które kierowały wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego, polecały innej osobie – wykorzystując jej uzależnienie od siebie – popełnienie ujawnionego czynu zabronionego, nakłaniały inną osobę do popełnienia czynu zabronionego, aby skierować przeciwko niej postępowania karnoskarbowe.

W kontekście odformalizowanej procedury składania czynnego żalu (pisemnie, ustnie do protokołu, za pośrednictwem konta w e-Urzędzie Skarbowym) nie sposób dziwić się popularności tej instytucji wśród podatników.

Jedynym elementem procesu, który może budzić wątpliwość podatnika, jest ostateczny wynik popełnianego aktu auto-denuncjacji. Czynny żal jest bezskuteczny (a przynajmniej nie wywiera jednoznacznie korzystnego wpływu na sytuację sprawcy) jeśli został złożony w momencie, gdy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu czynu zabronionego lub po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej (np. przeszukanie, kontrola), chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.

Wysoką pewność korzystania z tej instytucji (naznaczoną pewną mechanicznością w przypadku niektórych, bardziej doświadczonych podatników) zmąciło wejście w życie Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 13 października 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wyznaczenia organów Krajowej Administracji Skarbowej do wykonywania niektórych zadań Krajowej Administracji Skarbowej oraz określenia terytorialnego zasięgu ich działania.
Wspomniana nowelizacja przewiduje powierzenie wyznaczonym – po jednym na każde z województw – naczelnikom urzędów skarbowych prowadzenia postępowań przygotowawczych oraz występowania przed sądem w sprawach karnych skarbowych oraz z ustawy o rachunkowości.

Ze względu na to, że art. 16 KKS zamiennie posługuje się terminem „organu powołanego do ścigania” oraz „finansowego organu postępowania przygotowawczego”, a ustawy podatkowe nie definiują pierwszego z powołanych pojęć, ta drobna zmiana dała asumpt do przypuszczeń, że osoby pragnące skorzystać z czynnego żalu powinny każdorazowo ustalać podmiot powołany do przyjmowania zawiadomień skruszonych podatników.
Informację, którą szeroko rozpropagowały media, doprecyzowało Ministerstwo Finansów, które w dniu 17 stycznia 2023 r. potwierdziło, że:

„(…) niewyznaczeni naczelnicy urzędów skarbowych nadal pozostają finansowymi organami postępowania przygotowawczego, jedynie ich uprawnienia i obowiązki zostają ograniczone w zakresie prowadzenia postępowań przygotowawczych i występowania przed sądem.”
oraz
„Zatem czynne żale podatnicy składają jak dotąd, do urzędów skarbowych właściwych w sprawach podatków, w zakresie których sprawca zawiadamia zgodnie z zakresem wskazanym w art. 16 k.k.s., o zaistniałych nieprawidłowościach wyczerpujących znamiona wykroczenia skarbowego lub przestępstwa skarbowe”.

Należy zatem uznać, że obecnie, co do zasady, każdy naczelnik urzędu skarbowego, jako organ postępowania przygotowawczego, jest uprawniony, do przyjęcia i rozpoznania czynnego żalu.

Mając na uwadze powyższe, wydaje się, że – przynajmniej w 2023 r. – polscy podatnicy mogą swobodnie korzystać z dobrodziejstw tej instytucji.