Ustalenie istnienia stosunku pracy – przesłanki

Zasada swobody umów pozwala na dowolne kształtowanie stosunków prawnych, o ile nie prowadzą one do naruszenia prawa, czy też jego obejścia. Do ustalenia, że pomiędzy stronami doszło do zawarcia stosunku pracy nie wystarczy samo spełnienie warunków formalnych, zgłoszenie do ubezpieczenia, czy też istnienie pewnego rodzaju podporządkowania zatrudniającemu.

Stosunek pracy charakteryzuje konieczność osobistego wykonywania pracy, podporządkowanie pracownika pracodawcy, wykonywanie pracy na rzecz pracodawcy i na jego ryzyko, odpłatność pracy. Dla ustalenia stosunku pracy nie ma znaczenia nazwa umowy.

Z przepisów prawa nie wynika domniemanie stosunku pracy w każdej sytuacji, gdy zatrudniony osobiście wykonuje pracę zorganizowaną przez podmiot zatrudniający, nawet jeśli pojawia się element nadzoru, czy też podporządkowania.

Nie ulega wątpliwości, że w umowie zlecenia również mogą wystąpić cechy kierownictwa i podporządkowania, choć nie takie same, jak w zależności właściwej dla stosunku pracy. Zdarza się również i tak, że w samych stosunkach pracy można wyróżnić szereg sytuacji, w których element zależności pracownika nie występuje. W dobie zmieniającego się świata, ze względu na różne możliwe formy świadczenia pracy, zatrudnienie aktualnie jest rozumiane bardzo szeroko. Tym samym wystąpienie elementu podporządkowania, czy też kontroli nie może jednoznacznie przesądzać o istnieniu stosunku pracy. Taki pogląd został zaakceptowany w najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 stycznia 2021 r.* jednoznacznie wskazał, że określona kontrola czy polecenia w postaci e-mail nie wystarczają do zmiany podstawy zatrudnienia na umowę o pracę. Podobnie jak korzystanie ze służbowego sprzętu nie oznacza, że doszło do zawarcia stosunku pracy.

Sąd Najwyższy w przytaczanym powyżej wyroku zaaprobował pogląd, zgodnie z którym zawarcie umowy zlecenia nie wyłącza określonej kontroli i podporządkowania zatrudniającemu. Kierowanie zespołami ludzi przy realizacji pewnych projektów, nawet w zakresie umów zlecenia nie jest niczym obcym. Jest to niewątpliwie istotny element mający wpływ na prawidłowe funkcjonowanie danej organizacji. Oczywiście wszystkie elementy mają znaczenie i wszystko zależy od okoliczności każdej sprawy, ale należy zwrócić szczególną uwagę na wolę stron, która ma istotny wpływ na wybór podstawy zatrudnienia i nie może być pomijana. To strony danego stosunku prawnego decydują, czy dojdzie do zawarcia umowy zlecenia, czy też umowy o pracę. Konieczna jest zgoda obu stron, a nie tylko jednej z nich. Trudno więc zakładać, że w przypadku zawarcia umowy zlecenia, wolą danej osoby było nawiązanie stosunku pracy. Ten pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w ww. wyroku uznać należy za trafny.

Jako że ani judykatura, ani doktryna nie wypracowały jednego, uniwersalnego rozwiązania dla każdego przypadku, każdą sprawę należy badać indywidualnie. Stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 stycznia 2021 r. niewątpliwie wyznacza jednak pewien kierunek, który przy analizie konkretnej sprawy, warto brać pod uwagę.

*sygn. akt: III PSKP 3/21