Mediacje w prawie pracy

Jak mawiał Mahatma Gandhi „Nie ma drogi do pokoju. To pokój jest drogą”. Drogą, którą powinniśmy się kierować w życiu, szczególnie przy zderzeniu z konfliktem. Niestety nie zawsze potrafimy wdrożyć w życie słowa M. Ganghiego. Narzędziem, które może nam posłużyć w drodze do odnalezienia pokoju, szczególnie jeśli dochodzi do sporu sądowego są mediacje. Pomagają one w znalezieniu kompromisu dla obu stron.

Z danych statystycznych Ministerstwa Sprawiedliwości wynika, że w 2021 r, w stosunku do roku 2013 liczba spraw skierowanych do mediacji wzrosła niemalże dwu i pół krotnie. Natomiast porównując rok 2020 i 2021 liczba spraw, w których podjęto mediację wzrosła o 4,6%.

Bardzo pozytywną wiadomością jest to, że mediacja staje się coraz bardziej popularna w procesach sądowych. Należy jednak zwrócić uwagę nie tylko na wolę mediowania, ale i skuteczność mediacji. Pod tym względem dane statystyczne również wykazują tendencję wzrostową. Liczba skutecznych mediacji w 2021 r. wzrosła ponad niemalże dwu i pół krotnie z 3 836 w roku 2013 do 9 253. Co istotne, liczba skutecznych mediacji w odniesieniu do roku 2020 wzrosła o 16,2%, a liczba ugód w sprawach cywilnych w 2021 r. wzrosła ponad czterokrotnie w stosunku do roku 2013 r.

Tym samym okazuje się, że mediacje stają się coraz bardziej popularne i coraz bardziej skuteczne. Niemniej wyniki te wciąż nie są w pełni zadawalające. Dlatego też ustawodawca podjął decyzję o wprowadzeniu dodatkowych zmian w kodeksie postępowania cywilnego w tym zakresie.

Aktualne przepisy procedury cywilnej przewidują obowiązek informowania w pozwie, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu. W przypadku, gdy takich prób nie podjęto należy wyjaśnić przyczyny ich niepodjęcia.

W sytuacji, gdy strony nie doszły do porozumienia bądź nie wyrażały takiej woli sąd nie ma obowiązku podejmowania żadnych konkretnych działań, choć może nakłaniać strony do zawarcia ugody, co też często ma miejsce. Uprawnienie do skierowania stron do mediacji przysługuje sądowi na każdym etapie postępowania.
W ocenie projektodawcy aktualne mechanizmy nie są wystarczające. Dlatego też w projekcie ustawy zaproponowano wzmocnienie instrumentów sądowych, skłaniających strony do mediacji. Ma temu posłużyć wprowadzenie katalogu spraw, w których sąd będzie zobowiązany kierować strony do mediacji.

Z jednej strony będą to sprawy, w których złożony pozew nie zawiera informacji albo wyjaśnień o podjętych próbach polubownego zakończenia sprawy, z drugiej strony – sprawy, w których pomimo wskazania ww. informacji, sąd uzna je za niewystarczające. Tym samym decyzja w tym zakresie będzie należeć do sądu.
Zgodnie z projektem ustawy, powinno to obejmować sprawy gospodarcze oraz sprawy z zakresu prawa pracy, za wyjątkiem spraw o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy, o przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy oraz łącznie z nimi dochodzone roszczenia i odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy.

Wybór spraw gospodarczych i pracowniczych nie jest przypadkowy. W ocenie projektodawcy w obu rodzajach tych spraw, strony sporu powinny być szczególnie zainteresowane szybszym zakończeniem sporu niż oczekiwanie na rozstrzygnięcie sądu po przeprowadzeniu postępowania sądowego. Polubowne zakończenie sprawy pozwala również na uniknięcie poniesienia dodatkowych kosztów jakie generuje postępowanie sądowe dla obu stron. Projektodawca proponując ww. zmiany dąży również do wyeliminowania sytuacji, w których jedna ze stron nie zgadza się na podjęcie mediacji nie podając powodu. A wreszcie, w ocenie projektodawcy skierowanie do mediacji zwiększa szanse na utrzymanie możliwości dalszej współpracy w ramach stosunków gospodarczych albo stosunku pracy. Jednakże to ostatnie wydaje się trudne do osiągnięcia. Powstały konflikt niezależnie od formy jego rozwiązania, bardzo często skutkuje brakiem woli utrzymywania dalszych relacji czy to prywatnych, czy to służbowych.

Biorąc pod uwagę czas trwania postępowań sądowych, rzeczywiście postępowanie mediacyjne może przyspieszyć rozstrzygnięcie sprawy poprzez osiągnięcie kompromisu obu stron. Bardzo istotna jest rola mediatora, który powinien czuwać nad równowagą stron w konflikcie.

Niezależnie od pozytywnego aspektu mediacji, należałoby również rozważyć wprowadzenie instrumentów przyspieszających rozpoznanie sprawy, w sytuacji braku możliwości osiągnięcia porozumienia w toku rozmów ugodowych. Aktualnie postępowania trwają zbyt długo, co wielokrotnie przyczynia się do rezygnacji z dochodzenia swoich praw przed sądem.

Należy jednak pamiętać, że naczelną zasadą mediacji jest ich dobrowolność. Zachęcanie stron do mediacji jest pożądane, natomiast wprowadzanie takiego obowiązku może przynieść skutek odwrotny od zamierzonego.

Proponowana zmiana wprowadza zaś obowiązek skierowania stron do mediacji. Czy to oznacza, że strony nie będą mogły odmówić skierowania ich do mediacji? Czy to będzie wyjątek od przyjętej zasady dobrowolności? Trudno sobie wyobrazić osiągniecie konsensusu w sytuacji, gdy strony są niejako zmuszane do podjęcia rozmów, a nie decydują się na nie z własnej woli. Projekt ustawy został skierowany do konsultacji publicznych. Czas pokaże jaka będzie wyglądała finalna treść ustawy.