Jakiś czas temu przedstawiłam garść informacji dotyczących dobrowolnego umorzenia udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Chodziło o przypadki, kiedy dla wspólników stało się jasne, że któryś z nich nie może lub nie powinien już pozostawać w spółce, a sprzedaż udziałów nie jest rozwiązaniem, które satysfakcjonowałoby zainteresowanych.
Jednakże, są też inne sytuacje, w których okazuje się, że bardziej praktyczne jest spowodowanie opuszczenia spółki przez wspólnika na skutek przymusowego umorzenia jego udziałów.
Co to jest?
Przymusowe umorzenie udziałów jest procesem, na skutek którego udziały są umarzane bez zgody wspólnika, któremu przysługują.
Kiedy przymusowe umorzenie udziałów jest możliwe?
Umorzenie udziałów jest możliwe tylko w przypadku spółki, która jest już zarejestrowana, a udział podlegający umorzeniu musi rzeczywiście istnieć, tzn. musi zostać utworzony zgodnie z przepisami prawa.
Przymusowe umorzenie udziałów może nastąpić tylko w przypadku, gdy umowa spółki przewiduje taką możliwość. Oznacza to, że jeżeli umowa spółki nie zawiera odpowiedniej regulacji, dla skorzystania z możliwości przymusowego umorzenia udziałów, konieczna jest zmiana umowy spółki. Jeżeli postanowienie dotyczące przymusowego umorzenia udziałów jest wprowadzane do umowy spółki na skutek jej zmiany, uchwała w tym przedmiocie wymaga większości 2/3 głosów lub jeszcze wyższej (jeżeli tak stanowi umowa spółki). Ponieważ uchwała o takiej zmianie nie zwiększa świadczenia wspólników ani nie uszczupla praw udziałowych bądź przyznanych im osobiście, nie wymaga ona zgody wspólników, których potencjalnie może dotyczyć.
Dodatkowo, spółka nie może znajdować się w likwidacji – w tej fazie istnienia spółki nie dokonuje się umorzeń udziałów.
Podstawy umorzenia w umowie spółki
Kodeks spółek handlowych nie zawiera rozbudowanych regulacji wskazujących, jakie przyczyny lub okoliczności mogłyby stanowić podstawę do podjęcia uchwały o umorzeniu udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Zatem w umowie spółki mogą zostać wskazane bardzo różne przyczyny/okoliczności umorzenia przymusowego – zarówno leżące po stronie wspólnika, którego udziały miałyby zostać przymusowo umorzone, jak i po stronie samej spółki. Umorzenie przymusowe może stanowić de facto sankcję wobec wspólnika, którego dotyczy (np. za działania na szkodę spółki), albo być zupełnie oderwane od działań takiego wspólnika. Kluczowe przy tym jest, aby zawarte w umowie spółki wskazanie okoliczności, w których umorzenie przymusowe może zostać zastosowane, było wystarczająco jasne i precyzyjne, tak aby nie budziło niczyjej wątpliwości.
Wymogi formalne
Jeżeli umowa spółki zawiera postanowienia dotyczące przymusowego umorzenia udziałów oraz spełnią się przesłanki w niej wskazane, niezbędne jest podjęcie uchwały przez zgromadzenie wspólników o umorzeniu udziałów. Uchwała ta powinna wskazywać podstawę prawą umorzenia, określenie wysokości wynagrodzenia oraz udziały podlegające umorzeniu. Dodatkowo, uchwała powinna zawierać także uzasadnienie umorzenia.
Wynagrodzenie
Przymusowe obniżenie udziałów może zostać sfinansowane poprzez obniżenie kapitału zakładowego lub z czystego zysku. Wspólnik, którego udziały są przymusowo umarzane, może także wyrazić zgodę na umorzenie bez konieczności uiszczenia wynagrodzenia. Jednakże, jeżeli taka zgoda nie została wyrażona, kodeks spółek handlowych wskazuje minimalną kwotę wynagrodzenia, którą powinien otrzymać wspólnik w przypadku przymusowego umorzenia. Wynagrodzenie to nie może być niższe od „wartości przypadających na udział aktywów netto, wykazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między wspólników”.
Kiedy dochodzi do umorzenia?
Moment umorzenia udziałów zależy od sposobu sfinansowania tego umorzenia. Jeżeli umorzenie jest finansowane z czystego zysku, udziały ulegają umorzeniu już z chwilą podjęcia uchwały o umorzeniu. Ale dopuszcza się także, że może zostać określony inny moment umorzenia udziałów – w umowie spółki albo w uchwale o umorzeniu, np. chwila zapłaty za umorzone udziały. Jeżeli umorzenie udziałów finansowane jest w drodze obniżenia kapitału zakładowego, chwilą umorzenia udziałów będzie chwila wpisu do rejestru przedsiębiorców zmiany kapitału zakładowego (tj. jego obniżenia).
Chwila umorzenia udziałów (ustalona w zależności od sposobu finansowania umorzenia) będzie determinować również chwilę wymagalności roszczenia o zapłatę przysługującego wspólnikowi, którego udziały zostały umorzone.
Warto zatem możliwość przymusowego umorzenia udziałów zaplanować już na etapie tworzenia spółki.
