Zgodnie z Kodeksem spółek handlowych (dalej jako: „KSH”) rozwiązanie spółki powodują:
1) przyczyny przewidziane w umowie spółki (np.: upływ czasu na jaki spółka została zawiązana);
2) uchwała wspólników o rozwiązaniu spółki albo o przeniesieniu siedziby spółki za granicę (co do zasady poza UE i EOG);
3) ogłoszenie upadłości spółki;
4) inne przyczyny przewidziane prawem.
Do innych przyczyn przewidzianych prawem zaliczamy między innymi przymusowe rozwiązanie spółki bez postępowania likwidacyjnego przewidziane w ustawie o Krajowym Rejestrze Sądowym (dalej jako: „uKRS”). Przymusowe rozwiązanie spółki bez postępowania likwidacyjnego ma na celu wyeliminowanie tzw. „martwych” spółek, które mimo ujawnienia w KRS nie wykazują żadnej aktywności, nie wykonują obowiązków rejestrowych (w tym nie składają sprawozdań finansowych), nie prowadzą działalności i nie posiadają majątku. Figurowanie w KRS takich spółek osłabia wiarygodność i rzetelności danych ujawnianych w tym rejestrze.
Zgodnie z art. 25a uKRS sąd rejestrowy wszczyna z urzędu postępowanie o rozwiązanie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego, w przypadku gdy:
1) oddalając wniosek o ogłoszenie upadłości lub umarzając postępowanie upadłościowe, sąd upadłościowy stwierdzi, że zgromadzony w sprawie materiał daje podstawę do rozwiązania bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego;
2) oddalono wniosek o ogłoszenie upadłości lub umorzono postępowanie upadłościowe z tego powodu, że majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania;
3) wydano postanowienie o odstąpieniu od postępowania przymuszającego lub jego umorzeniu;
4) mimo wezwania sądu rejestrowego nie złożono rocznych sprawozdań finansowych za 2 kolejne lata obrotowe;
5) mimo dwukrotnego wezwania sądu rejestrowego nie wykonano innych obowiązków w stosunku do KRS.
Rozwiązanie spółki w powyższy sposób należy wyłącznie w gestii sądu rejestrowego i stanowi wyjątek od przeprowadzenia procedury likwidacji. Jeżeli zajdą przesłanki określone w przytoczonym przepisie, sąd rejestrowy zawiadamia spółkę o wszczęciu takiego postępowania. Sąd wzywa wówczas spółkę do wykazania w terminie 14 dni, że faktycznie prowadzi ona działalność i że posiada majątek, ze wskazaniem jego składników. Sąd może również zasięgnąć stosownych informacji do organów podatkowych, organów prowadzących rejestry i ewidencje publiczne lub innych organów administracji publicznej oraz do organizacji społecznych.
Jeżeli sąd rejestrowy w toku postępowania ustali, że spółka nie posiada zbywalnego majątku i faktycznie nie prowadzi działalności to wówczas orzeka o rozwiązaniu spółki bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego i zarządza jej wykreślenie z KRS.
Jeżeli po wykreśleniu spółki z KRS pozostał po niej jakiś majątek, Skarb Państwa nieodpłatnie z mocy prawa staje się jego właścicielem, jednocześnie ponosząc odpowiedzialność za zobowiązania tej spółki. Wspólnicy mogą jednak dochodzić swoich praw względem Skarbu Państwa jeżeli:
1) reprezentują łącznie co najmniej dwie trzecie głosów;
2) wykażą, że wszyscy wierzyciele spółki zostali zaspokojeni lub zabezpieczeni.
Wspólnicy mogą dochodzić swoich praw w terminie roku od chwili nabycia przez Skarb Państwa mienia wykreślonej spółki.
Zaletą przymusowego rozwiązania spółki na podstawie uKRS w stosunku do likwidacji przewidzianej w KSH jest znaczne ograniczenia kosztów. Likwidacja spółki wiąże się z wnoszeniem opłat sądowych, ponoszeniem kosztów notarialnych i kosztów obsługi księgowej.
Kolejną zaletą tego sposobu rozwiązania spółki jest ograniczenie czynności, które w przypadku likwidacji musiałyby zostać podjęte przez likwidatora i wspólników (podejmowanie uchwał przez wspólników, sporządzanie bilansów, wzywanie wierzycieli, ściąganie wierzytelności i spłata długów).
Mimo zalet wskazanych powyżej, należy pamiętać, że przymusowe rozwiązanie spółki to nie zawsze rozwiązanie dla spółki i jej wspólników.
