Ojciec Turków i Twórca Republiki

Mustafa Kemal urodził się w roku 1881 w Salonikach, które w tym czasie należały do Imperium Osmańskiego. W trakcie I wojny światowej Kemal był jednym z ważniejszych dowódców armii Imperium Osmańskiego – między innymi w trakcie sławnej bitwy o Gallipoli, w której armia osmańska pokonała aliantów. Dla Imperium Osmańskiego które opowiedziało się po stronie Niemiec i państw centralnych, zakończenie I Wojny Światowej było przeżycie traumatycznym. Doszło bowiem do podziału ich terytorium, które w traktacie w Sevres potwierdził sam wielki wezyr Damad Ferid Pasza.

Kemal nigdy nie pogodził się z postanowieniami tego traktatu, sprzeciwił się rozbiorom Turcji, stanął na czele wojny o niepodległość i z tej walki wyszedł zwycięsko, już jako marszałek. Co ciekawe, wojska osmańskie walczyły w tej wojnie przeciwko Kemalowi. Nowy traktat podpisany w Lozannie nie tylko utrzymał jedność terytorialną Turcji, ale stworzył podwaliny pod budowę świeckiego, nowoczesnego państwa.

9 października 1923 roku Kemal ogłosił utworzenie Republiki Turcji, a jego rząd został uznany na arenie międzynarodowej. Stolica została przeniesiona do Ankary, a Kemal został wybrany pierwszym prezydentem Turcji, którą to funkcję sprawował aż do dnia swojej śmierci w 1939 roku. Nowy rząd oparł się na wzorcach zachodnich, głównie na rozwiązaniach francuskich, włoskich, szwajcarskich i szwedzkich i wprowadził szereg liberalnych i wolnościowych reform dotyczących gospodarki, systemu prawnego i socjalnego.

Rok po powstaniu republiki, w kolejnym roku zniesiona została instytucja kalifatu, która dysponowała własnym skarbcem i wojskiem. Zlikwidowano Ministerstwo Religii, zniesiono sądy działające według prawa szariatu oraz wprowadzono w to miejsce kodeks karny. Symptomatyczne było zmuszenie urzędników państwowych do noszenia europejskich ubrań oraz postępująca emancypacja kobiet (m.in. tak w zakresie dostępu do edukacji, swobody w doborze ubrań). Trzy lata po powstaniu republiki, Kemal wprowadził nowy kodeks cywilny wzorowany na kodeksie szwajcarskim, a w roku 1934 Turcja w pełni zrównała kobiety i mężczyzn w prawach politycznych.

Oczywiście nie obyło się bez próby sprzeciwu, także zbrojnego, łącznie z zamachami na życie Kemala. Nie obyło się także bez wydarzeń, które nie przysparzały nowej republice chwały (tłumienie autonomii kurdyjskiej), ale nie zmienia to w niczym oceny całokształtu dokonań Kemala. Transformacja państwa religijnego w nowoczesne państwo świeckie przeprowadzona w ciągu kilkunastu lat to ewenement w skali historii.

Wśród licznych przeprowadzonych reform jedna była specyficzna. Otóż nowa republika przeprowadziła reformę języka tureckiego, usuwającą z niego słowa pochodzenia arabskiego i wprowadził… nazwiska. Kemal wybrał sobie nazwisko „Atatürk”, czyli „Ojciec Turków”, którego nie wolno było nosić żadnemu innemu Turkowi.

Co ciekawe, będąc ojcem Turków, Kemal nie miał własnych dzieci. Adoptował jednak chłopca i dwanaście dziewcząt. Wśród nich Sabiha Gökçe, w przyszłości pierwszą kobietę pilot w Turcji i pierwszą na świecie kobietę, która została pilotem myśliwca.

W niepodległej Turcji objął urząd prezydenta przeprowadzając szereg reform politycznych, gospodarczych i kulturalnych, przekształcając Imperium Osmańskie w nowoczesne i świeckie państwo narodowe. Jego działania dały początek ideologii kemalistycznej. Uważany jest za jedną z najważniejszych postaci w historii Turcji i XX wieku.