Każdemu wspólnikowi spółki z o.o. przysługuje katalog uprawnień, który wprost wynika z przepisów kodeksu spółek handlowych („KSH”). Do takiego katalogu zaliczamy prawo udziału w zgromadzeniu wspólników oraz do głosowania, prawo do zaskarżania uchwał wspólników, prawo do dywidendy itp. Niezależnie od uprawnień wynikających z KSH wspólnikom, mogą być przyznane również inne szczególne korzyści. Wyróżnić możemy dwa typy takich korzyści, pierwszy związany jest stricte z osobą wspólnika, natomiast drugi przywiązany jest do udziałów. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z uprawnieniami osobistymi, o których mowa w art. 159 KSH, które przyznawane są bezpośrednio wspólnikowi oraz nierozerwalnie związane są z jego osobą. Natomiast w drugim przypadku mówimy o uprzywilejowaniu udziałów zgodnie z art. 174 § 2 KSH, co oznacza, że korzyść przysługuje każdoczesnemu właścicielowi udziałów, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.
Katalog uprawnień osobistych.
W praktyce najczęściej spotykamy się z przyznawaniem wspólnikom uprawnień o charakterze korporacyjnym, takich jak: prawo powoływania i odwoływania członków zarządu czy rady nadzorczej spółki. Wyróżnić również można uprawnienia o charakterze majątkowych, do których należy pierwszeństwo w zaspokojeniu się z majątku spółki w przypadku jej likwidacji, prawo pierwszeństwa nabycia udziałów spółki, jak również prawo otrzymywania określonych świadczeń od spółki. Powszechne są również uprawnienia organizacyjne, przyznające wspólnikowi prawo zwoływania zgromadzenia wspólników spółki i ustalania porządku obrad. Przyznając wspólnikowi uprawnienia osobiste można również rozszerzyć uprawnienia wspólnika w zakresie kontroli spółki przykładowo poprzez przyznanie prawa do żądania określonych informacji od spółki lub nałożenie obowiązku uzyskiwania zgody lub konsultacji ze wspólnikiem przed dokonaniem określonych czynności przez zarząd spółki.
Powyższy katalog uprawnień osobistych nie jest katalogiem zamkniętym bowiem wspólnicy mają swobodę w kreowaniu treści konkretnych uprawnień. Pamiętać jednak należy, że przyznane korzyści nie mogą być sprzeczne z naturą prawną spółki z o.o. i dobrymi obyczajami oraz zasadami współżycia społecznego. Tak więc, nie jest dopuszczalne ustanowienie osobistych uprawnień, które na przykład omijałyby przepisy KSH dotyczące liczby głosów bądź wysokości dywidendy. Postępowanie niezgodne z tymi regułami może doprowadzić do kwestionowania postanowień umownych przez pozostałych udziałowców.
Jak przyznać uprawnienie osobiste?
Zgodne z art. 159 KSH, aby przyznać wspólnikowi szczególne osobiste uprawnienia, niezbędne jest wyraźne określenie w umowie spółki zarówno katalogu takich uprawnień, jak również wyraźne wskazanie z imienia i nazwiska albo nazwy lub firmy wspólnika, któremu uprawnienia mają zostać przyznane. Uprawnienia osobiste mogą one zostać przyznane w pierwotnej treści umowy spółki bądź też w drodze zmiany umowy spółki.
Pozbawienie wspólnika uprawnienia osobistego.
Pamiętać jednak należy, że uszczuplenie, a więc ograniczenie lub odebranie praw przyznanych osobiście wymaga zgody wspólnika, którego dotyczy. Zatem raz przyznane wspólnikowi uprawnienie osobiste, pozostaje przy nim do czasu jego wyjścia ze spółki – oczywiście o ile wspólnik nie postanowi inaczej.
Z powyższych względów należy wykazać się szczególną uważnością i ostrożnością w przyznawaniu uprawnień osobistych, by nie narażać się na paraliż spółki w przypadku wewnętrznych konfliktów wspólników.
Przywiązanie uprawnień osobistych do osoby wspólnika.
Uprawnienia osobiste są ściśle przywiązane do osoby wspólnika oraz mają charakter praw niezbywalnych, co oznacza, że nie można ich zbyć lub darować osobie trzeciej. Są one również prawami niedziedzicznymi, tym samym nie wchodzą w skład masy spadkowej i nie przechodzą na spadkobierców wspólnika. Nie jest również możliwe obciążenie osobistych uprawnień prawami na rzecz osób trzecich.
Podsumowując należy stwierdzić, iż instytucja osobistych uprawnień może stanowić atrakcyjny instrument prawny pozwalający na elastyczne ukształtowanie warunków współpracy na gruncie umowy spółki z o.o. Pozwala bowiem ona na dopasowanie funkcjonowania spółki do rzeczywistych stosunków panujących pomiędzy jej wspólnikami. Przyznanie uprawnień osobistych, w zależności od ich doboru, może zarówno służyć podkreśleniu dominującej pozycji wspólnika większościowego, jak również wzmocnieniu pozycji wspólnika mniejszościowego.
