Rozwód? To dopiero początek, bowiem po zakończonym postępowaniu rozwodowym do rozstrzygnięcia pozostaje również kwestia podziału majątku wspólnego małżonków. Czy zawsze Sąd podzieli wspólny majątek małżonków pół na pół? Czy żona może dostać cały lub prawie cały majątek mimo, iż nie pracowała zarobkowo w trakcie małżeństwa, a zajmowała się dziećmi? Lub odwrotnie, czy w takie sytuacji cały majątek może przypaść mężowi? Co z „leniwym mężem”, na którego żona pracowała przez całe małżeństwo?
O tak zwanych nierównych udziałach przy podziale majątku wspólnego przeczytacie Państwo w dzisiejszym artykule.
Czym jest ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym małżonków?
Co do zasady udziały małżonków w majątku wspólnym są równe z mocy samego prawa – czyli we wspólnym majątku każdemu z małżonków przysługuje 50%.
Jednak prawo rodzinne i opiekuńcze przewiduje odstępstwo od tej zasady, jej modyfikację, poprzez ustalenie, że udział jednego małżonka będzie większy od udziału drugiego z małżonków (przykładowo: w konfiguracji mąż ma ¾ udziału w majątku, a żona ¼ ).
Kiedy można ustalić nierówne udziały w majątku wspólnym małżonków?
Ustalenie nierównych udziałów jest możliwe wówczas, gdy zostaną spełnione trzy przesłanki:
- Zażądał tego jeden z małżonków,
- Wystąpiły ważne powody,
- Małżonkowie w różnym stopniu przyczyniali się do powstania majątku wspólnego.
Przy czym, warunki ustalenia nierównych udziałów muszą wystąpić łącznie. Żadne ważne powody nie będą mogły stanowić podstawy takiego orzeczenia, jeżeli stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego jest równy. Podobnie, nawet różny stopień przyczynienia się małżonków do powstania tego majątku nie stanowi podstawy ustalenia nierównych udziałów, jeżeli nie przemawiają za tym ważne powody (Postanowienie SN z 24.04.2013r., IV CSK 553/12).
Na czym polega „wyjątkowość” ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym małżonków?
Po pierwsze, z inicjatywą ustalenia nierównych udziałów musi wystąpić jeden z małżonków. Sąd nie może sam (z urzędu) rozstrzygnąć o ustaleniu udziałów w ten sposób. Po stronie małżonka występującego z takim żądaniem leży również obowiązek udowodnienia – wykazania, że w konkretnej sprawie zostały spełnione przesłanki ku ustaleniu udziałów w różny sposób.
Co więcej, małżonek występujący z takim żądaniem nie może domagać się ustalenia nierównych udziałów tylko w niektórych składnikach majątku wspólnego małżonków. Bowiem owa nierówność udziałów odnosi się do całości.
Po drugie, muszą wystąpić ważne powody. Pojęcie „ważnych powodów” nie jest możliwe do jednoznacznego zdefiniowania. Zatem każdorazowo będą one oceniane w kontekście okoliczności konkretnej sprawy, posiłkując się ewentualnie utartą linią orzeczniczą. Ważne powody oceniane są przez wzgląd na zasady współżycia społecznego, bo otrzymanie przez jednego z małżonków korzyści z tej części majątku wspólnego, do której powstania się nie przyczynił, pozostawałoby w sprzeczności z tymi zasadami.
Jakie ważne powody stanowią o nierównych udziałach w majątku?
Za ważne powody można uznać niewłaściwe zachowanie jednego z małżonków – hulaszczy tryb życia, alkoholizm, hazard, trwonienie majątku, rażąco niegospodarne postępowanie, zaciąganie długów, które mogą być egzekwowane z majątku wspólnego, zatrzymanie majątku dla siebie, niedopuszczanie drugiego współmałżonka do korzystania z niego. Ważnym powodem może być także długotrwała separacja faktyczna, która uniemożliwia współdziałanie małżonków w zarządzie majątkiem wspólnym i skutkuje tym, iż każdy z małżonków gospodaruje samodzielnie i dorabia się „na własny rachunek”.
Warto pamiętać! Istotne są tylko okoliczności zawinione, czyli na przykład choroba psychiczna jednego z małżonków nie będzie stanowiła ważnego powodu uzasadniającego ustalenie nierównych udziałów.
Co jeszcze jest ważne?
Przy ustalaniu nierównych udziałów ma znaczenie stopień przyczyniania się małżonków do powstania majątku wspólnego. Przez przyczynienie się do powstania majątku wspólnego rozumie się całokształt starań każdego z małżonków o założoną przez nich rodzinę i zaspokojenie jej potrzeb.
Liczy się nie tylko wysokość zarobków czy innych dochodów osiąganych przez każdego z nich, lecz także to, jaki użytek czynią oni z tych dochodów, czy gospodarują nimi należycie i nie trwonią ich w sposób lekkomyślny (Postanowienie SN z 23.09.1997r., I CKN 530/97).
Warto pamiętać! Przy ustalaniu stopnia przyczyniania się do powstania majątku wspólnego uwzględnia się również nakład osobistej pracy przy wychowywaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.
Ocenie podlega całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej w zakresie wykonywania ciążących na nich obowiązków (Postanowienie SN z 05.10.1974r., III CRN 190/74).
W sytuacji gdy jeden z małżonków oddawał się pracy zarobkowej i staraniom o powstanie lub powiększenie majątku wspólnego, drugi zaś poświęcał swój czas wychowaniu dzieci i prowadzeniu wspólnego gospodarstwa domowego, odciążając w ten sposób współmałżonka i ułatwiając mu osiąganie dochodów, najczęściej uzasadnione okaże się przekonanie, iż małżonkowie w równej mierze przyczynili się do powstania majątku wspólnego i że już z tego względu nie wchodzi w rachubę możliwość ustalenia nierównych udziałów.
Sąd Najwyższy w swoich orzeczeniach konsekwentnie stoi na stanowisku, że małżonek, przeciwko któremu skierowane jest żądanie, powinien w sposób rażący i uporczywy nie przyczyniać się do powstania majątku wspólnego w odniesieniu do swoich sił i możliwości zarobkowych. Zwykle sytuacja taka istnieje w wypadku porzucenia przez małżonka rodziny.
Ważne! Prawo stwarza możliwość ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym małżonków, jednak nie jest to sytuacja prosta ani powszechna. Obwarowana jest koniecznymi do spełniania warunkami, które, wbrew pozorom, nie łatwo wykazać. Wobec tego odejście od zasady równości udziałów w majątku wspólnym małżonków jawi się jako bardzo wąsko rozumiany wyjątek, jako sytuacja szczególna.
